اخبار داخلی فرهنگ و هنر خارجی ها در حال شناخت موسیقی ما هستند

جمعه 3 تير 1384

خارجی ها در حال شناخت موسیقی ما هستند

آهنگسازی مانند شعر گفتن است، یعنی باید استعداد آن در فرد وجود داشته باشد، هر کسی نمی‌تواند شعر خوب بگوید، همان طور که هر کسی نمی‌تواند سولیست خوبی باشد، از طرفی کسی می‌تواند ارکستری تشکیل داده که توانایی ساخت آهنگ را نیز داشته باشد.

استاد "حسن ناهید" در سال 1322در کرمان به دنیا آمده است، 10 ساله بود که در راه مدرسه صدای نی استاد "کسایی" را از رادیو قهوه خانه یا مغازه‌ای می‌شنود و شیفته استاد کسایی و نی او می‌شود. آن موقع به ندرت مردم رادیو داشته‌اند و استاد صدای نی "کسایی" را همواره در خیابان و گوشه کنار شهر می‌شنیده و در ذهن ثبت می‌کرده، در حالی که در تمام شهر یک نی نواز نبوده تا آموزش ببیند، تا این که یک نی می‌خرد و بدون معلم تمرین می‌کند، آنقدر اولین نی‌اش را دوست داشته که نوار رنگی به دور آن می‌پیچد، بعد از مدت‌ها تلاش صدای نی را در می‌آورد، پدرش که مردی مذهبی و سخت گیر بوده وقتی صدای نی حسن را می‌شنود، ضمن سرزنش وی نی را می‌شکند و این اولین و بزرگترین شوک روحی است که به او وارد می‌شود، مادرش که زنی است روشنفکر واسطه می‌شود و قرار می‌گذارند وقتی پدر خانه است، حسن حق نی نوازی نداشته باشد. نی دوم را می‌خرد و با جدیت و بدون داشتن معلم و راهنما تکنیک‌های نی نوازی را می‌آموزد، در همین موقع به شیراز کوچ می‌کنند و وی در رشته نی در شیراز بین دانش آموزان اول و به رامسر اعزام می‌شود که در آنجا مقام اول ایران را از آن خود می‌کند، چندی بعد به فرهنگ و هنر دعوت و عازم تهرات می‌شود، نت خوانی و تئوری موسیقی را نزد "حسین دهلوی" در مدت کوتاهی می‌آموزد و در عین حال به عنوان هنرآموز "نی" در هنرستان عالی موسیقی ملی مشغول به تدریس می‌شود. پس از قبول دعوت "مهدی مفتاح" که قرار بود ارکستر "درویش" را برای رادیو تشکیل دهد، همکاریش با رادیو آغاز می‌شود، سپس با ارکستر رودکی که از ابراهیم منصوری، حبیب اله بدیعی، علی تجویدی، احمد عبادی، ورزنده، اصغر بهاری و فرهاد فخرالدینی تشکیل شده همکاری می‌کند.
در سال 1341 توسط استاد حسین قوامی به برنامه "گل‌ها" دعوت می‌شود و همکاریش با ارکستر "فرامرز پایور" در فرهنگ و هنر آغاز می‌شود، همکاری و همدلی 20 ساله‌ای که با پایور داشته است او را تحت تاثیر نوازندگی استاد قرار می‌دهد.
"حسن ناهید" همچنین با ارکستری که اسداله ملک، منوچهر جهانبگلو، فرهنگ شریف، محمودی خوانساری و عده‌ای دیگر برنامه‌هایی به نام "نوایی از موسیقی ملی" اجرا می‌کرده‌اند به عنوان "سولیست نی" همکاری داشته است. استاد ناهید تاکنون برای شناساندن موسیقی ایرانی به دنیا، همراه با خوانندگان بنامی چون حسین قوامی، شجریان، محمودی خوانساری و عبدالوهاب شهیدی کنسرت‌هایی تحت عنوان کنسرت "سازهای ملی ایران" در خارج از کشور اجرا کرده است.
* استاد بیشتر اجراهای شما در خارج از کشور است، از مخاطبان خارجی کارهایتان بگویید؟
- ایرانیان خارج از کشور استقبال بسیار خوبی از این برنامه‌ها می‌کنند؛ اما در عین حال بسیاری از مخاطبان ما را خود خارجی‌ها تشکیل می‌دهند، یعنی چون برنامه‌های ما از سطح کیفی بسیار بالایی برخوردار است، مخاطبان از آن استقبال می‌کنند، ضمن آن که برنامه‌های ما در سالن‌های معتبری چون "تئاتر شهر پاریس" یا "رویال فستیوال لندن" که برنامه‌های خود را از یک سال قبل برنامه‌ریزی می‌کنند، برگزار می‌شود و با این اوصاف بلیت برنامه‌های ما از چند ماه قبل به اتمام می‌رسد، ضمن این که مخاطبان خارجی کم کم دارند با موسیقی ما آشنایی پیدا می‌کنند و به آن علاقه‌مند می‌شوند که این موضوع را باید مدیون آهنگسازانی دانست که طی این سال‌ها در این زمینه تلاش‌های بی وقفه‌ای را انجام داده‌اند.
* برنامه آتی شما در خارج از کشور چه زمانی است؟
- من مهر ماه سال جاری به همراه "رحمت الله بدیعی" و چند نوازنده دیگر در لندن به اجرای برنامه می‌پردازم، این برنامه از سوی یکی از انجمن‌های ایرانی مستقر در لندن برگزار شده و در آن به بداهه نوازی در "شوشتری" و "بیات اصفهان" خواهیم پرداخت.
از آخرین سفرهایم نیز می‌توانم به برنامه‌ای که همراه با بهزاد بابایی، حمیدرضا نوربخش، بهرام ساعد و سیامک بنایی اجرا شد، اشاره کنم؛ ضمن آن که در سال گذشته سفرهای متعددی به دانمارک، فرانسه، سوئد، انگلیس، آمریکا و.. داشته‌ام.
*به عنوان یک نی نواز به طور کلی جایگاه این ساز را در ایران چطور ارزیابی می‌کنید؟
- ساز نی نسبت به سازهای دیگر در موسیقی ایران کم‌رنگ تر است که علت این موضوع را باید در مشکل بودن نوازندگی آن دانست. نی ساده‌ترین ساز از لحاظ ساختمانی و مشکل ترین آنان از لحاظ نوازندگی است، یعنی در ساقه نی 6 سوراخ ایجاد می‌کنند و تمام اصوات و صداها باید از این سوراخ‌ها بیرون بیاید، به طوری که نی نواز باید مدت‌ها تلاش کند تا بتواند صدای این ساز را بیرون بیاورد، با این وجود امروزه ساز نی جایگاه خود را در موسیقی سنتی ایران به دست آورده است، ضمن آن که این سال‌ها بشدت بر تعداد علاقه‌مندان نواختن این ساز نیز زیاد شده است و همین عوامل است که باعث شده تا این ساز در اغلب ارکسترها حضور جدی داشته باشد که باید این موضوع را به فال نیک گرفت.
* یعنی توانایی حضور نی در ارکستر مانند سایر سازهاست؟
- نی می‌تواند به راحتی خود را با سایر سازها هماهنگ کند، اما انتظار ما از این ساز باید متناسب با توانایی‌های آن باشد و هرگز نباید از ساز نی انتظار آن را داشت که وسعت صدایی اش مانند ساز "تار" یا "سه تار" باشد، ما در نی تنها یک اکتاو و نیم نت دنبال هم داریم و همین برای نوازنده محدودیت هایی ایجاد می‌کند، ضمن آن که نت‌های تند را نمی‌توان با ساز نی به اجرا در آورد و برای آن باید نت‌هایی مشابه کمانچه نوشته شود.
* 3، 4 دهه قبل تجربه گذاشتن کلید در این ساز تجربه شد، نمی‌توان به این وسیله توانایی این ساز را افزایش داد؟
- بین صدای زیر و بم صدایی است که ما در نی نداریم که می‌توان این مشکل را با اضافه کردن یک بند به ته نی و کلید گذاشتن حل کرد، این تجربه همان طور که اشاره کردید چند دهه قبل اجرا شد، البته اساتید بزرگ نی نواز مانند استاد "حسن کسایی" اعتقاد چندانی به این مسئله ندارند و می‌گویند که ساز نی باید سادگی خود را حفظ کند.
* آقای ناهید چرا طی این سال‌ها شما خودتان ارکستر مستقلی تشکیل نداده یا آهنگسازی نکرده‌اید؟
- آهنگسازی مانند شعر گفتن است، یعنی باید استعداد آن در فرد وجود داشته باشد، هر کسی نمی‌تواند شعر خوب بگوید، همان طور که هر کسی نمی‌تواند سولیست خوبی باشد، از طرفی کسی می‌تواند ارکستری تشکیل داده که توانایی ساخت آهنگ را نیز داشته باشد.
*روش سینه به سینه برای آموختن ساز نی بهتر است یا روش یادگیری با استفاده از نت؟
- مسلما نت؛ زیرا اگر نوازنده‌ای نت و سلفژ بداند، می‌تواند در کنار بهره‌مندی از حضور استاد خود از کتاب‌های مختلف اساتید دیگر هم بهره بگیرد، مثل ردیف‌های آقای دوامی، استاد صبا، حسین قلی خان، میرزا عبدالله و... اما روش سینه به سینه روش بسیار سختی است که امروز دیگر منسوخ شده است. روش سینه به سینه درست مانند آن است که شما هر روز از استاد خود یک شعر یاد بگیرید، بنابراین تعدا شعرهایی که می‌توانید با این وسیله فرا بگیرید بسیار اندک است؛ اما اگر خواندن یاد بگیرید، می‌توانید هر شعری را که می‌خواهید و از هر کتابی بخوانید.
* چند نوع نی در ایران وجود دارد؟
- کوتاه‌ترین نی ای که در ارکستر از آن استفاده می‌شود نی "لاکوک" است که دست بسته اش "ر" صدا می‌دهد و با این نی می‌توان شور می، شور سی، ماهور ر، دشتی سی، سه گاه و....را زد. بعد یک نی ای وجود دارد که دقیقا یک پرده پایین ترش "سل کوک" است که دست بسته اش را باز با "ر" می‌خوانیم؛ اما دو صدا می‌دهد و با آن شورهایی که یک پرده از قبلی پایین تر است مثل شور لا، شور ر، ماهور فا و ماهور دو و... اجرا می‌شود. نت "فاکوک" هم دو پرده از نی "لاکوک" پایین تراست. سه گاه سه گاه لاکرن، سه گاه رکرن، ماهور می‌به سل، شور دو و... را می‌شود با این نی اجرا کرد.
* می‌شود این ساز را همراه با سازهای غربی هم اجرا کرد؟
- بله و من خودم تجربه‌هایی در این زمینه داشته‌ام، برای مثال در باله "سیمرغ" اثر آقای "چکناواریان" که حدود سی و چند سال قبل اجرا شد به همراه اساتیدی چون فرامرز پایور، هوشنگ ظریف و محمد اسماعیلی در کنار سازهای ارکستر سمفونیک به اجرای برنامه پرداختیم؛ اما نی محدودیت‌هایی دارد که نمی‌شود خیلی آن را با سازهای غربی هماهنگ کرد، یعنی با نی نمی‌توان یک گام کروماتیک مانند فلوت اجرا کرد.
* به عنوان آخرین سوال بفرمایید که با کدام یک از خوانندگان بعد و قبل از انقلاب همکاری داشته‌اید؟
- برنامه‌های قبل از انقلاب هر کدام دارای اسم خاصی بود، برای مثال من در برنامه شب‌های نیشابور همراه با استاد "شجریان" به اجرای برنامه می‌پرداختم، چهره به چهره، یاد داری، افتخار آفاق و... همه از برنامه‌هایی بود که ما همراه شجریان و عبدالوهاب شهیدی اجرا می‌کردیم، ضمن آن که من همکاری گسترده ای با استاد پایور داشتم. نوازندگی با محمودی خوانساری، نادر گلچین، خاطره پروانه، خانم افخم، افسانه و.. از جمله خوانندگانی بودند که من با آنان همکاری داشتم، بعد از انقلاب هم با خوانندگانی چون علیرضا افتخاری، عبدالحسین مختاباد، ایرج و... کار کرده‌ام.