اخبار داخلی فرهنگ و هنر باید از ترس هم عکس گرفت

جمعه 3 تير 1384

باید از ترس هم عکس گرفت

ژآن «روزهای خون و روزهای آتش» در «آبادانی كه می‌جنگد» در «خرمشهر»ی كه آزادشد، مردی صبور درمیان هیاهو با دوربینی ثبت‌كننده واقعیت آن روزها حضور داشت و كتاب چاپ می‌كرد، كاری‌كه بعدها به فكر دیگران رسید كه این‌هم كاری است!

ژآن «روزهای خون و روزهای آتش» در «آبادانی كه می‌جنگد» در «خرمشهر»ی كه آزادشد، مردی صبور درمیان هیاهو با دوربینی ثبت‌كننده واقعیت آن روزها حضور داشت و كتاب چاپ می‌كرد، كاری‌كه بعدها به فكر دیگران رسید كه این‌هم كاری است! مرد صبور ما سال‌ها بعد مستند نگاری را كنار گذاشت و عكاسی خلاق و هنری را پیشه‌ كرد چون...
* آیا امسال هم در ایران نمایشگاه دارید؟
- در ایران نه اما خارج از ایران چند نمایشگاه دارم.
* در كجا و با كدام مجموعه ازعكس‌هایتان؟
- نمایشگاهی از مجموعه عكس‌هایم مربوط به دوران قاجار در فرانسه به نمایش در می‌آید، ضمن این كه موزه نانت فرانسه یك مجموعه 9 عددی از این عكس‌ها را خریداری كرده كه خودم باید بروم آنجا عكس‌ها را چاپ كنم و تحویلشان دهم. در فستیوال فیلم‌های مستند «نیس» هم مجموعه‌ای ازعكس‌های انقلابم به صورت اسلاید به نمایش گذاشته می‌شود و در شهریور نیز نمایشگاهی دردوبی خواهم داشت.
* دلیل جذابیت عكس‌هایی كه از بقایای دوران قاجار گرفته‌اید برای اروپایی‌ها چیست؟
- شاید به این دلیل است كه این عكس‌ها در دو زمان زندگی می‌كنند.
به نظر من، خود عكس جنسیتی مادی دارد كه مثل تمام اجسام مادی دیگر، بار معنایی هم دارد، حالا تفاوتی كه یك عكس با سایر موجودات مادی دارد، این است كه تصویر درون عكس بر اساس نشانه‌ها، قدمت تاریخی، دوره‌ای كه ثبت شده و بر اساس نوعی كه ثبت شده معنا را به بیننده منقل می‌كند.
* چرا این عكس‌ها را درایران به نمایش نگذاشتید؟
- این نوع از عكس‌های من در اینجا اصلا درك نشد. اما وقتی می‌بینم موزه معتبری مثل نانت، 9 عدد ازاین عكس‌ها را می‌خرد خیلی برای من مهم است، چون می‌بینم كه كارم با تعاریف امروزعكاسی منطبق است. امروز می‌بینیم كه به كمك تكنولوژی دیجیتال شاخه‌های مختلف هنری چگونه با یكدیگر تركیب می‌شوند و این تركیب مرزها و تعاریف گذشته را می‌شكند. مهم این است كه الان ما مجازیم از هر تركیبی در هر شكل و تكنیكی و با هر وسیله‌ای كار كنیم، حالا تولیدی كه محصول ماست یا اثری است هنری یا نه. اگر اثری هنری بود ماندگار می‌شود.
* بعد از دو سالانه عكس هم مسائل زیادی پيرامون عكاسی هنری و سایر شاخه‌ها به وجود آمد. علت چیست؟
- مسئله مشكل و پیچیده ای نیست. زمانی مسئله‌ای مشكل می‌شود كه شما معنی آن را ندانید. تمام زیبایی عكاسی، گسترش شاخه‌های متعدد و كاركردهای متفاوت آن است. اولا ما باید این تصور را دور بریزیم كه اگر رفتیم دوربینی خریدیم و كار با آن را یاد گرفتیم و راه افتادیم و عكاسی كردیم ، نمی‌توانیم نام خودرا عكاس بگذاریم. عكاسی نیازمند درك، شعور و دانش است. عكاس باید هم زمانه را بشناسد و هم جایگاه خود را در این زمانه معنا كند، تا بتواند حضور دیگران را هم معنا كند و در نتیجه موفق شود اثری خلق كند. بیشتر عكاسان ما با عكاسی معاصر دنیا بیگانه هستند واین نتیجه نداشتن مطالعه و دانش است.
* شما دوره‌های مختلف عكاسی خود را چگونه تفسیر می‌كنید؟
- من در تمام شاخه‌های عكاسی كار كرده‌ام. ابتدا از عكاسی مستند شروع كردم. زمانی كه به صورت حرفه‌ای عكاسی را شروع كردم، دانشجو اقتصاد بودم و در آن زمان جو دانشگاه‌ها بشدت سیاسی و بخصوص چپ بود، موضوع بیشترعكس‌های من هم كه تاثیر گرفته از این فضا بود، ناهنجاری‌ها، فقر و مسائلی از این دست را نشان می‌داد، تا این كه رفتم انگلیس و در آنجا با نوع دیگری از عكاسی مستند اجتماعی آشنا شدم.
* پروژه عكاسی‌تان در انگلیس چه بود؟
- مضمون پروژه‌ای كه به من دادند این بود كه بروم 20 فریم عكس از لندن با نگاه كسی كه برای اولین بار از شرق قدم به لندن گذاشته بگیرم. همین طور كه در خیابان‌های لندن قدم می زدم متوجه شدم كه رنگ قالب در این شهر قرمز است و این برای من كه در كشوری زندگی می‌كردم كه در آنجا رنگ به ندرت وجود داشت یا رنگ غالب آن خاكستری بود، خیلی جالب بود، بعد از گرفتن عكس‌ها نمایشگاهی در لندن و تهران برگزار كردم به عنوان «قرمز-‌ لندن». بعد هم مدتی در 7 كشور آفریقایی بودم كه كتابی تحت عنوان «هنر آفریقایی» از عكس‌هایم چاپ شد. پس از آن در ایران انقلاب شد و شروع كردم به عكاسی انقلاب، بعد هم كه جنگ شد و پس از پایان جنگ به مدت 10 سال وقتم را صرف جمع‌آوری تاریخ عكاسی ایران كردم تا منابع درسی دانشگاه‌ها شود.
* عكاسی مربوط به دوران قاجار را كی شروع كردید؟
- از همان زمان كه كار در مورد تاریخ عكاسی ایران را شروع كردم، به این موضوع علاقه‌مند بودم.
* دیگر عكاسی مستند نمی‌كنید؟
- هنوز هم عكاسی مستند را خیلی دوست دارم، اما در اینجا نه كسی قدر عكاسی مستند را می‌داند و نه كسی حاضر است آن را تحت عنوان كتاب یا مجموعه چاپ كند.از سانسور هم بهتر است كه اصلا حرف نزنیم. این بود كه شاخه كاریم را عوض كردم.
* مهمترین دوره عكاسی شما كدام دوره بوده است؟
- همین حالا كه نشسته‌ایم و داریم با هم صحبت می‌كنیم! همه دوران‌های عكاسیم مهم بوده است، مهم این است كه در هر دوره‌ای كه كار می‌كن‍یم، تجربه‌ای كسب كنیم، ایده‌های تازه‌به‌دست آوریم و نگاهمان به دنیا عوض شود. 27 سال پیش به‌‌عنوان اولین نفر كتاب مجموعه عكس‌های انقلاب را چاپ كردم، بعد از آن دیگر اجازه چنین كاری را به من ندادند، اما حالا بعد از 27‌ سال فستیوال‌های اروپایی دنبال آن عكس‌ها می‌گردند. پس متوجه می‌شوم تمام دوران‌های عكاسی‌ام مهم بوده است.
* يعنی آن زمان فكر می‌كرديد كه پس از 27 سال از نو به اين عكس‌ها پرداخته شود؟
- عكاسی مستند اگر درست انجام شود، ماندگار می‌شود. به شرط آن كه سانسور نشود. در اين جا فعلا شرايطی است كه نمی‌خواهند ديگران ببينند كه چه كسانی در زمان انقلاب فعاليت داشته‌اند يا چه شعارها و بيانيه‌هايی داده شده است. متاسفانه تاريخ نوشته فاتحان است. و هرگونه كه بخواهند تاريخ را می‌نويسند، اما گاهی وقت‌ها روزنه‌هايی روبه‌حقيقت باز می‌شود. من اولين كسی بودم كه در اين مملكت كتاب عكس جنگ چاپ كردم.
كتاب «خرمشهر» 4 روز بعد از اشغال خرمشهر چاپ شد و كتاب ديگر‌«آبادانی كه می‌جنگد» زمانی چاپ شد كه آقايان اصلا نمی‌دانستند از اين واقعه می‌توان كتاب عكس چاپ كرد، اما انجمن عكاسی دفاع مقدس در جشنواره‌ای كه به اين منظور برگزار می‌كند، اصلا نامی از من نمی‌برد. در صورتی كه من اولين عكاسی بودم كه كتاب عكس جنگ چاپ كردم، آن هم با پول خودم.
* به غير از انگليس و آفريقا در چه كشورهايی كار كرديد؟
- به غير از انگليس و 7 كشور آفريقايی در جای ديگری عكاسی نكردم. جای من اينجاست. ما اين جا می‌توانيم در جريان زمان حضور داشته باشيم و اثر خوبی ارائه دهيم. خميرمايه شيرازه خلاقه ما در اينجاست. اگر كار يك هنرمند خوب باشد، مطمئن باش اگر در اين جا به آن بهايی ندهند در ديگر كشورهای دنيا بهای آن را می‌دهند.
* تا به ‌حال فيلم هم ساخته‌ايد؟
- يك بار تجربه كردم، اما ديدم فيلم ساختن كار من نيست.
\ * موضوع فيلم چه بود؟
- برای عكاسی از صيد ماهی «كولی كـر» رفته بودم بندرعباس، اين ماهی بزرگ شباهت بسياری به نهنگ دارد و فقط دو نفر می‌توانستند اين ماهی را صيد كنند. صيد اين ماهی به خاطر روغن كبد آن است. اين روغن را به بدنه لنج می‌مالند تا هم چوب بدنه لنج مقاوم شود و هم آب از آن عبور نكند. هيچ عكسی از شكار اين ماهی نبود و من برای عكاسی از اين سوژه رفته بودم، اما رئيس تلويزيون به من گفت حالا كه برای عكاسی می‌روی دوربين فيلمبرداری هم ببر و برای تلويزيون فيلم بگير. تجربه ناموفقی بود كه ديگر به آن نپرداختم.
* چرا؟
- اولا كه به هيچ وجه نمی‌توانم كار گروهی انجام دهم. و اين تاثير عكاسی روی من بوده است. چون عكاسی يك كار فرديست. دوما عكس تك‌فريم را به عكس متحرك ترجيح می‌دهم چون تاثيرگذارتر است و با مخاطب بی‌واسطه ارتباط برقرار می‌كند.