 احسان موحديان - بدون شک يکي از مهترين دستاوردهاي تحقق جامعه اطلاعاتي و گسترش استفاده از شبکه هاي اطلاع رساني، به خصوص اينترنت در سطح جهان به وجود آمدن مفهومي به نام روزنامه نگاري سايبر در برابر روزنامه نگاري سنتي است.
اگر تا يک دهه پيش عده محدودي روزنامه نگار با اتکا به چند ابزار کسب خبر محدود و غالبا با حضور در صحنه حوادث دست به توليد خبر مي زدند، با تحولات دنياي ديجيتال امروزه هر انساني در صورت تمايل مي تواند به مدد روش هاي نوين اطلاع رساني وکسب خبر به يک روزنامه نگار مبدل شود و با فشردن يک دکمه خبر خود را به سرعت در اختيار ميلياردها نفر قرار دهد.
ويژگي هاي روزنامه نگاري سايبر
واقعيت ان است که رسانه هاي الکترونيکي داراي جذابيت ها و ويژگي هاي منحصر به فردي هستند که آنها را در رقابت با رسانه هاي سنتي در جايگاه بسيار والايي قرار مي دهد. از جمله اين ويژگي ها مي توان به موارد زير اشاره کرد.
1- در روزنامه نگاري سايبر مي توان پس از انتشار خبر در هر زمان ومکان اطلاعات تازه را به آن افزود و ميزان انعطاف بسيار بالاست. در حاليکه در روزنامه نگاري سنتي پس از چاپ خبر در روزنامه يا پخش آن در بخش هاي خبري راديو وتلويزيون امکان تغيير واصلاح آن وجود ندارد و در صورتي که اطلاعات بيشتري در مورد خبري کسی شود بايد تا زمان انتشار شماره جديد روزنامه منتظر ماند. به بيان ديگر روزنامه نگار سايبر در قيد و بند زمان ومکان گرفتار نيامده است.
از سوي ديگر مخاطب روزنامه نگار سايبر هم چنين محدوديتي ندارد و به عنوان مثال نبايد تا زمان انتشار روزنامه يا آغاز اخبار تلويزيون منتظر بماند، بلکه تنها کافي است در هر زمان به اينترنت وسايت مورد علاقه اش مراجعه کند و از جديدترين اخبار مطلع شود. نوشته ها وديدگاههاي روزنامه نگاران لحظه به لحظه در معرض قضاوت وديد وي قرار مي گيرند وفاصله مکاني با رسانه ديگر معنايي نخواهد داشت.
2- در روزنامه نگاري سايبر واسطه ها از بين مي روند وارتباط بي واسطه بين رسانه ومخاطب ايجاد مي شود. علاوه بر اين همانطور که اطلاعات از سوي روزنامه نگار به سمت مخاطب جريان مي يابد، وي نيز امکان مي يابد تا اطلاعات مورد نظر خود را براي رسانه ارسال کند، زيرا روزنامه نگاري سايبر خياباني دو طرفه است. اين کار از طريق آدرس هاي پست الکترونيک سايت، فرم هاي نظرخواهي تعبيه شده در آن، مجامع آنلاين و ديگر سيستم هاي مشابه امکان پذير است.
3- استفاده از Hypertext (فرامتن) : يکي ازبديع ترين ويژگي ها و محاسن روزنامه نگاري سايبر وجود فرامتن است. احتمالا به هنگام گشت وگذار در وب سايتهاي مختلف و از جمله سايتهاي متنوع اطلاع رساني با واژه هايي روبرو شده ايد که با کليک کردن بر روي آنها صفحه ديگري که حاوي اطلاعات بيشتري در مرود آن واژه بوده به نمايش درآمده است. اين همان مفهوم فرامتن است که نشان مي دهد متون در جهان رسانه هاي سايبر به هم گره خورده اند و دسترسي به سوابق و تمامي اسناد مربوط به آنها به سادگي ممکن شده است.
امروزه تمامي سايتهاي خبري معتبر با استفاده از اين روش، امکان دسترسي کاربر به جزييات قبلي مربوط به يک خبر را فراهم مي آورند. اين در حالي است که در روزنامه نگاري سنتي براي اين کار بايد به آرشيو کاغعذي روزنامه ها مراجعه ميشد که کاري وقت گير و پرهزينه است.
4- در رسانه هاي سايبر استفاده از متن و عکس که در رسانه هاي سنتي هم موجود بود، متحول شده و علاوه بر اين صدا، موسيقي، ويدئو و .. به کمک روزنامه نگار مي آيد تا مقصود خود را هر چه بيشتر براي مخاطب توضيح دهد. آنچه که ما در اين مطلب قصد بيان و توضيح آن را داريم در واقع همين بخش چهارم است که در دوره هاي آموزش روزنامه نگاري سايبر در نقاط مختلف جهان هم توجه ويژه اي به آن معطوف مي گردد.
اجزاي رسانه هاي سايبر
الف) متن: بدون شک متن يا text، جزء بنيادين و مهمترين مولفه روزنامه نگاري سايبر است. کارشناسان معتقدند در مورد ميزان لغات به کار رفته در صفحات وب محدوديت وجود دارد و کاربر پس از مطالعه 300 الي 400 لغت تمرکز خود را از دست داده و پس از خواندن 600 الي 800 لغت به طور کلي از مطالعه مطلب روي برمي گرداند. لذا روزنامه نگاران جهان سايبر بايد از مطول نويسي خودداري کنند و به قول معروف جامع ومانع بنويسند.
متون در محيط وب به سه بخش تقسيم مي شوند. متون ايستا (static)، متحرک(moving) و لينک (link).
متون ايستا مشابه با متون چاپي هستند که قابل انتقال يا تغيير نبوده و کاربر نيز نمي تواند تغييري در آنها ايجاد کند.
متون متحرک بيشتر در آگهي هاي تحت وب به کار گرفته مي شوند که ممکن است تغيير کرده يا از صفحه محو شوند و سپس مجددا به نمايش گذارده شوند.
بر روي لينکها نيز مي توان کليک کرد و به اطلاعات تازه اي دست يافت. مفهوم فرامتن در اينجا معنا پيدا مي کند. لينک ها معمولا با رنگ يا فونت يا ظاهري متفاوت از متون ايستا متمايز مي شوند.
ب) عکس ها: بدون شک يک عکس مرتبط و با کيفيت خوب، خبر را چه در دنياي مجازي و چه در يک روزنامه چاپي براي خواننده جذاب تر و خواندني تر مي کند. لذا يک خبرنگار حوزه سايبر هميشه بايد دوربين ديجيتالش را به همراه داشته باشد تا از رويدادهاي مورد نظرش عکس تهيه کند.
نکته بسيار مهم در مورد عکس هايي که همراه با خبرها منتشر مي شوند آن است که ابعاد وحجم آنها نبايد آن قدر زياد باشد که بارگذاريشان بر روي صفحه وب را کند و بازديدکننده را خسته کند. براي همين عکس هاي تهيه شده توسط دوربين هاي ديجيتال معمولا براي انتشار در وب مناسب نيستند وبايد توسط نرم افزارهاي گرافيکي تغييراتي در آنها حاصل شود. همچنين استفاده نامناسب از آگهي درصفحه هم از تاثير عکس به ميزان زيادي مي کاهد.
عکس هاي به کار گرفته شده در وب هم چند دسته هستند. دسته اول عکس هاي مجزا ومستقل هستند که معمولا همراه با متن خبر به کار مي روند وبراي توضيحشان از زيرنويس يا يک فايل صوتي کمک گرفته مي شود.
دسته دوم به Slide show معروف هستند. منظور از اين اصطلاح مجموعه اي از عکس هاست که به طور خودکار و پشت سرهم به نمايش درمي آيند وقبل از نمايش هر عکس پيش نمايش آن قابل مشاهده نيست.
اما دسته سوم گالري نام دارد که در قالب آن مجموعه اي از عکس ها به صورت پيش نمايش و در ابعاد کوچک در صفحه وب به نمايش درمي آيند و کاربر با مشاهده و انتخاب هر کدام از آنها مي تواند تصوير کامل را با جزييات بيشتر مشاهده نمايد.
ج) گرافيک: اگر بتوانيد در خبر يا مقاله خود از تصاوير گرافيکي براي تشريح بهتر ماوقع استفاده کنيد، اگر نقشه اي جغرافيايي به کار ببريد يا به مدد انواع جداول اماري مقايسه اي ادعاهايتان را ثابت کنيد، یه یهترين نحو از امکانات گرافيکي جهان روزنامه نگاري سايبر استفاده کرده ايد. استفاده مناسب از گرافيک وعکس دربسياري از مواقع تاثيرگذارتر از چندين صفحه مطلب است، اما گرافيک هم در فضاي مجازي داراي يک تقسيم بندي سه گانه است.
گرافيک ثابت وايستا حرکت نمي کند و نمي توان بر روي آن کليک کرد. اين نوع گرافيک ممکن است حاوي اجزاي مختلفي اعم از عکس و متن باشد.
گرافيک متحرک به صورت انيميشن بوده و ممکن است حاوي اطلاعات جانبي باشد که مي توان با کليک کردن بر رويشان به جزييات بيشتري پي برد.
اما گرافيک در قالب به گونه اي است که مي توان بر روي آن کليک کرد. اين نوع گرافيک ممکن است ايستا يا متحرک باشد. در اين موارد معمولا با حرکت دادن موشواره بر روي گرافيک با جلوه هاي تصويري مواجه مي شويم. در اينجا هم امکان استفاده از متن وجود دارد.
د) صدا: اگر بخواهيد خبرتان را با مصاحبه با مردم يا عامل ايجاد خبرهمراه کنيد و لينک اين مصاحبه را با کيفيت مناسب در متن خبربگنجانيد، کاربران راحت تر ادعايتان را باور مي کنند. اما صدا در محيط وب هم انواع مختلفي دارد.
صداي Instant يا فوري تنها بازخود عملي است که کاربر در برخورد با صفحه وب انجام مي دهد. به عنوان مثال مي توان يک صفحه وب را به گونه اي طراحي کرد که در صورت کليک کردن بر روي يک دکمه خاص صداي بيب شنيده شود. در حال حاضر به ندرت در سايتهاي خبري چنين شيوه اي به کار گرفته مي شود.
صداي Looping يا تکرار شونده يک قطعه صداست که در صورت بالا آمدن صفحه وب به صورت پشت سرهم پخش مي شود.اما نوع سوم صداي غيرتکرارشونده يا Non-looping است که تنها يک بار پخش شده و به طور خودکار تکرار نمي شود. معمولا در سايتهاي خبري اين نوع صدا به کار گرفته مي شود.
ه) ويدئو: استفاده از تصاوير ويدئويي براي تکميل يک خبر اگر چه از بديع ترين جلوه هاي استفاده از قابليتهاي روزنامه نگاري سايبر به حساب مي آيد، اما بايد توجه داشت اگر فرد از اتصال اينترنت پرسرعتي برخوردار نباشد، وقت خود را براي تماشاي ويدئو صرف نخواهد کرد. در مورد نحوه تهيه فيلم ويدئويي براي استفاده در محيط مجازي نکات فراواني وجود دارد که شايد در آينده به آن پرداختيم.
و) تعامل با کاربر: تعامل با کاربر در يک سايت خبري به شيوه هاي گوناگون انجام مي شود. ايجاد امکان ارسال email براي خبرنگاران سايبر و مسئولان سايت، گنجاندن فرم نظرخواهي در پايان هرخبر، ايجاد فضايي براي بحث زنده در مورد اخبار، امکان پذير کردن چت در مورد اخبار و دادن امکان ويرايش و اصلاح اخبار به بازديدکنندگان از جمله شيوه هاي تعامل در فضاي مجازي با کاربران است.
البته آنچه که تا بدين جا ذکر شد تنها بيان برخي مقدمات و اصول اوليه روزنامه نگاري سايبر بود و به طور قطع آشنايي بيشتر با اين مفهوم مستلزم صرف وقت و مطالعه منابع گسترده اي است که خوشبختانه دسترسي به آنها در صورت آشنايي با زبان انگليسي به راحتي از طريق اينترنت ممکن است.
| 
آموزه هاي روزنامه نگاري سايبر
