هموطن آنلاین -  مجسمه‌های بودا با قدمت 2 هزار ساله و مناطق دیدنی بسیاری مانند "بند امیر" در این ولایت قرار دارند. هزاران مغاره کوچک و بزرگ به اشکال مربع، مستطیل، مدور و شش ضلعی که در دل کوه‎ها وجود دارد، محل زندگی خانواده‎های فقیری شده است که از فرط بی سرپناهی به غارنشینی روی آورده اند.

این مغاره‎ها با سقف‎های گنبدی شکل خود که به صورت بسیار ماهرانه‎ای در دل کوه‎ها حفر شده اند، روزگاری محل تعلیم، عبادت و ریاضت پیروان مکتب بودا بوده‌ است.

بسیاری از تزئینات، نقاشی‎ها و گچبری‎های داخل این مغاره‌ها در طول سالیان دراز تخریب شده و یا مورد غارت قرار گرفته‌اند، اما همان مقدار باقی مانده می‎تواند رازهای بسیاری از خلاقیت، ذوق و هنر پشینیان را به نمایش بگذارد.

برخی از این مغاره‎ها که در حدود 1500 تا 2500 سال قدمت دارند، از طریق راهروها، دهلیزها و راه‌پله‎هایی به یکدیگر وصل شده‌اند که ساکنان آنها می‌توانستند از این‎ طریق با یکدیگر رفت و آمد کنند.

در بعضی از کتب تاریخی تعداد این مغاره‎ها که به آن "سموج" نیز می‌گویند به 12 هزار باب می‌رسد.

باستان شناسان و قدمت مغاره‌ها

"ازمریالی طرزی" باستان شناس معروف فرانسوی افغانی تبار نیز بر این باور است که تعداد مغاره‎های بامیان به بیش از 10 هزار باب است.

"کاظم یزدانی" دیگر تاریخ نویس معاصر افغان که تحقیقات وسیعی درباره بامیان انجام داده، معتقد است که در "دره سرخدر" واقع در 1200 متری غرب مجسمه تخریب شده بودا، چند مغاره بزرگ وجود دارد که نسبت به دیگر مغاره‎ها وسیع‌تر است که طول برخی از آنها 100 متر و عرض آنها به شش متر می‏رسد.

مغاره‌ها یادگار بودائیان

بزرگترین این مغاره‎ها، مغاره چهل ستون است که در فاصله 700 متری شمال بودای بزرگ واقع شده است.

این مغاره دارای دهانه‌ای نسبتا تنگ است، اما داخل آن وسیع و شبیه لانه مورچه است که هر دالان با ستون از دیگری جدا می‎شوند.

در داخل این مغاره ستون‎های از دل کوه تراشیده شده است و به همین جهت به آن چهل ستون می‌گویند، ولی تعداد ستون‌های داخل آن بیشتر از چهل عدد می‎باشد.

این مغاره‎ها بیشتر در دل کوه‎ها و تپه‎های "دره فولادی"، "سرخدر"، "دره اژدر"، "دره ککرک"، "شش پل" و مرکز

بامیان حفر شده‌اند و وقتی از پایین این جداره‌ها به بالا نگاه می‌کنی سوراخ سوراخ و مشبک مشبک است مانند لانه زنبوری که در تنه درختی کهنه جا دارد.

با گذشت زمان و در بسیاری از تحولات تاریخی بسیاری از مغاره‎های دوران بودا نابود شده‌اند به همین دلیل استفاده از آنها نیز متفاوت بوده است.

مغاره‌ها پناهگاه مستمندان بامیانی

شمار زیادی از ساکنان این مغاره‎ها افرادی هستند که در چند سال اخیر بعد از سال‌ها مهاجرت به وطن بازگشته‌اند و تعدادی هم زندگی در این مغاره‎ها را از بزرگانشان به ارث برده‌اند.

"خداداد" مرد 57 ساله‌ای که از ناحیه دست چپ معلول است تمام عمرش را در همین مغاره‎ها گذرانده است.

وی با خانواده شش نفری خود در یکی از مغاره‌های "سرخ قل" در نزدیکی تندیس بودای "صلصال" زندگی می‎کند.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: من به غیر از این مغاره درهیچ جای دیگری زندگی نکرده‌ام به اینجا عادت کرده‌ام، این مغاره خانه من است، با تمام سختی‎ها‌یی که در این مغاره وجود دارد ساخته‌ام.

"خدیجه" زنی 53 ساله و از زنان بی سرپرستی است که مسئولیت یک خانواده هشت نفری را بر عهده دارد، از ساکنان یکی از مغاره‌ها است.

وی خاطر نشان کرد: تاکنون چندین بار به شهرداری و دیگر ارگان‌های دولتی درخواست دادم تا برایم سرپناهی تهیه کنند اما هیچ ارگان دولتی و غیر دولتی به من کمک نکرد که از این مغاره خارج شوم.

"محمد کبیر" 70 ساله، از مهاجرینی است که بعد از سال‌ها مهاجرت به افغانستان بازگشته و در "دره سنگ چسپان" در یک مغاره فاقد پنجره، زندگی می‎کند.

آروزی خروج از مغاره

محمد کبیر که از زندگی در این مغاره‎ها به ستوه آمده است، گفت: زندگی در این مغاره آن قدر سخت است که اگر حیوانی را به این‎جا بیاورید فرار می‎کند، ما ناچار هستیم چون جایی برای زندگی نداریم بالاجبار در مغاره‎های نمناک زندگی می‌کنیم.

بامیان از مناطق سردسیر افغانستان است که زمستان‌های بی‌نهایت سردی دارد و راه‌های مواصلاتی به این ولایت به دلیل شدت ریزش برف در فصل سرما به مدت چهار ماه مسدود است.

سرپناه مغاره نشینان در انتظار موافقت حامد کرزی

"خادم حسین فطرت" شهردار بامیان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در مورد واگذاری زمین یا تهیه سرپناه برای مغاره نشینان اظهار داشت: ولایت بامیان وسعت زیادی ندارد، زمین‌هایی که برای ساخت منزل برای مغاره نشینان و مهاجران این ولایت در نظر گرفته شده است، پس از تأیید رئیس‌جمهور به آنان واگذار خواهد شد.

پیش از این نیز "حبیبه سرابی" والی بامیان گفته بود: بدلیل نبود هماهنگی بین وزارت مهاجرین، توسعه شهری و مقامات دولتی در مرکز و همچنین نبود مهندسی شهری در این ولایت، شمار زیادی از مهاجران و مردم فقیر بامیان هنوز هم در مغاره‎های دوران بودا زندگی می‌کنند.

در همین حال یونسکو و اداره بناهای تاریخی افغانستان در تلاش هستند تا این مغاره‏ها را از سکنه خالی کنند تا وضعیت تاریخی این منطقه حفظ شود.

ساکنان این مغاره‌ها که با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند، اکنون نگرانی دیگری بر نگرانی‌هایشان افزوده شده است فکر از دست دادن تنها سرپناه، چون کابوسی بر سر آنها سایه افکنده است.